تیۆری دەروونناسی شیکاری کارل گوستاڤ یۆنگ

پێشەکی 

کارل گوستاڤ یۆنگ، پزیشکی دەروونی و بیرمەندی سویسری، سەرەتا هاوکاری سیگمۆند فرۆید بوو، بەڵام بەهۆی جیاوازی بنەڕەتی لە تێڕوانینی بۆ دەروونی مرۆڤ، لە فرۆید جیا دەبێتەوە و ڕێبازی دەروونناسی شیکاریی(Analytical Psychology)دامەزراند. بە پێچەوانەی فرۆید کە جەختی لەسەر پاڵنەرە سێکسییەکان و ئەزموونەکانی منداڵی دەکردەوە، یۆنگ مرۆڤی بە بوونەوەرێکی مانادار و ئامانجدار دەزانی کە لە درێژایی ژیاندا گەشە دەستێنێ  (Jung, 1964). 

 1. نائاگایی تاک و نائاگایی بەکۆمەڵ 

یۆنگ زەینی مرۆڤی بە دوو بەشی نائاگادا دابەش کرد: 

• نائاگایی تاکی(Personal Unconscious): ئەو ئەزموون و یادەوەری و هەستانە دەگرێتەوە کە لە هۆشی مرۆڤدا لابراون یان سەرکوتکراون.
• نائاگایی بەکۆمەڵ(Collective Unconscious): چەمکێکی بنەڕەتییە لە تیۆری یۆنگدا کە نیشان دەدات بەشێک لە نائاگایی مرۆڤ بۆ هەموو مرۆڤەکان هاوبەشە و ئارکیتایپەکانیش( archetypes)لەخۆدەگرێت (Jung, 1959).

2.ئارکیتایپەکان(Archetypes)

ئارکیتایپەکان بریتین لە وێنەی بنەڕەتی و ڕەمزی و نائاگا کە لە نائاگای بەکۆمەڵی هەموو مرۆڤەکاندا بوونیان هەیە. ئەوان نەخشە سەرەتاییەکانی تێگەیشتن و ئەزموون و کردارن کە لە ئەفسانە و خەون و هونەر و ئاییندا دەردەکەون (Jung, 1969). گرنگترین ئارکیتایپەکان بریتین لە: 

• پێرسۆنا(persona): ئەو دەمامکەیه کە مرۆڤ لە کۆمەڵگادا لێی‌دەدا؛ نوێنەری ڕۆڵی کۆمەڵایەتی.
• سێبەر: بەشی سەرکوتکراو و تاریک و غەیری ئەخلاقی کەسایەتی کە کەسەکە نایەوێت بیبینێت.
• ئەنیموس و ئەنیما(Animus&Anima): بەشی ژنانەی دەروونی پیاو (anima) و بەشی پیاوانەی دەروونی ژن (animus).
• خود(Self): ئارکیتایپی یەکپارچەیی، ناوەندی دەروونە کە ئامانجی کۆتایی گەشەسەندنی دەروونییە (Jung, 1959).

3.پرۆسەی خۆدۆزینەوە(Individuation)

یۆنگ پێی وابوو کە ئامانجی کۆتایی ژیانی دەروونی گەیشتن بە خۆدۆزینەوەیە؛ پرۆسەیەک کە تاک تێیدا هەموو لایەنەکانی دەروونی خۆی (ئاگادار و نائاگا) دەناسێتەوە و به شێوەیەکی یەکگرتوو لەگەڵیاندا دەژی (Jung, 1968). لەم ڕێگایەدا تاک لە پێرسۆنا، سێبەر و ئەنیما/ئەنیموس تێدەپەڕێت بۆ ئەوەی بە خۆی بگا. 

“ئەو کەسەی سەیری دەروونی دەکات، ئاگادار دەبێتەوە” (Jung, 1961, p. 25) 

4.جۆرە دەروونییەکان (Psychological Types)

یۆنگ لە ساڵی ١٩٢١ کتێبێکی بە ناوی Types Psychologiques نووسی، کە دواتر بووە بنەمای تاقیکردنەوەی MBTI. ئەو کەسایەتی مرۆڤی لەسەر بنەمای دوو هەڵوێست و چوار کردار پێناسە کردووە: 

• دوو هەڵوێست: 
• دەروونگەرا(Introversion)
• دەرەوەگەرا(Extraversion)
• چوار کرداری دەروونی: 
• بیرکردنەوە(Thinking)
• هەست(Feeling)
• هەستکردن(Sensation)
• دیتن(Intuition)

تێکەڵبوونی ئەم هەڵوێست و کردارانە دەبێتە هۆی هەشت جۆری سەرەکی دەروونی (Jung, 1921/1971). 

5.خەون و لێکدانەوەی هێماکان

بە پێچەوانەی فرۆید کە خەونەکانی بە دەربڕینی ئارەزووە سێکسییە سەرکوتکراوەکان دەزانی، یۆنگ خەونەکانی بە زمانێکی ڕەمزی دەروونی و ئامرازێک بۆ ڕەنگدانەوەی پرۆسەی خۆدۆزینەوە دەزانی. بە بڕوای ئەو زۆرجار خەونەکان لە ڕێگەی ئارکیتایپەکانەوە قسە دەکەن و پەیامی نائاگایی بەکۆمەڵییان پێیە (Jung, 1964). 

6.ئایین و ئەفسانە و دەروونی مرۆڤ

یۆنگ پێی وابوو کە ئایین و ئەفسانە دەرکەوتەکانی نائاگایی بەکۆمەڵ و ئارکیتایپەکانن. بە پێچەوانەی فرۆید، ئایینی بە دیاردەیەکی دەروونی دەزانی و مەرج نییە نەخۆشی بێت، هەروەها ئەوانەی بە ڕێگایەک بۆ پەیوەندیکردن بە خودی مرۆڤەوە دەزانی (Jung, 1958). هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ​​تیۆرییەکانی یۆنگ لە بوارەکانی عیرفان و ئیلاهیات و ئەفسانەناسیدا بەکارهێنانێکی بەرفراوانیان هەیە. 

7.بەکارهێنانی دەروونناسی شیکاری لە چارەسەرکردندا

ڕێبازی چارەسەریی یۆنگ لەسەر بنەمای دیالۆگ و شیکاری خەون و لێکدانەوەی هێماکان دامەزراوە. ڕاوێژکاری یۆنگی هەوڵدەدات تاک لەگەڵ سێبەر، ئەنیما/ئەنیموس و لایەنە نائاگاکانی تر ڕووبەڕوو بکاتەوە بۆ ئاسان‌کردنەوەی ڕێڕەوی خۆدۆزینەوە (Jung, 1966). چارەسەری یۆنگی ڕێبازێکی قووڵ و مانادار و بەرەو گۆڕانکاریە. 

ئەنجام 

یۆنگ ڕوانگەیەکی قووڵ و دینامیکی بۆ دەروونی مرۆڤ هەبوو. چەمکەکانی وەک نائاگایی بەکۆمەڵ، ئارکیتایپەکان، خۆدۆزینەوە و پێرسۆنا نەک تەنها لەسەر چارەسەری دەروونی، بەڵکو لەسەر فەلسەفە، هونەر، ئایین و کولتوری مۆدێرنیش کارێگەری سەمەرەی داناوە. تیۆری ئەو مرۆڤەکان وەک بوونەوەرێکی ئاڵۆز و نهێنی‌دار دەبینێ کە لەسەر ڕێگای گەشەکردنی ڕۆحین؛ نەک تەنها کۆمەڵێک ئارەزووی سەرکوتکراو. 

سەرچاوەکان(به شێوازی APA): 

• Jung, C. G. (1958). Psychology and Religion: West and East. Princeton University Press.
• Jung, C. G. (1959). The Archetypes and the Collective Unconscious. Princeton University Press.
• Jung, C. G. (1961). Memories, Dreams, Reflections. Vintage Books.
• Jung, C. G. (1964). Man and His Symbols. Dell Publishing.
• Jung, C. G. (1966). Two Essays on Analytical Psychology. Princeton University Press.
• Jung, C. G. (1968). The Structure and Dynamics of the Psyche. Princeton University Press.
• Jung, C. G. (1971). Psychological Types (R. F. C. Hull, Trans.).]

Princeton University Press. (Original work published 1921)