اختلالات روان‌تنی: تعامل ذهن و بدن در بروز بیماری‌ها
چکیده
اختلالات روان‌تنی به بیماری‌هایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها عوامل روان‌شناختی، هیجانی یا رفتاری نقش مهمی در بروز یا تشدید علائم جسمی دارند. این اختلالات، مرز باریکی میان جسم و روان ترسیم می‌کنند و نشان می‌دهند که رنج روانی می‌تواند خود را به‌شکل درد جسمانی نشان دهد. مقاله حاضر با رویکردی بین‌رشته‌ای به بررسی انواع اختلالات روان‌تنی، ویژگی‌ها، نظریه‌های تبیینی، و نمونه‌های رایج آن‌ها می‌پردازد.
۱. مقدمه‌ای بر اختلالات روان‌تنی
اصطلاح «روان‌تنی» (Psychosomatic) از دو واژهٔ psyche (روح/ذهن) و soma (بدن) ساخته شده است و نشان‌دهندهٔ تأثیر متقابل بین ذهن و بدن در سلامت انسان است. در این اختلالات، شکایات جسمی بیمار منشأ عضویِ مشخصی ندارند یا با یافته‌های پزشکی تطابق ندارند، اما واقعی، دردناک و ناتوان‌کننده‌اند (Lipowski, 1988). برای مثال، فردی ممکن است دچار درد مزمن معده شود که هیچ علت گوارشی مشخصی برای آن یافت نشود، اما در بررسی روان‌شناختی، اضطراب شدید یا تعارضات درونی آشکار شود.
۲. مکانیسم‌های روان‌فیزیولوژیک در اختلالات روان‌تنی
تأثیر عوامل روانی بر بدن از طریق محورهای استرس شامل «محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال» (HPA axis)، سیستم سمپاتیک و پیام‌رسان‌های التهابی صورت می‌گیرد (Chrousos & Gold, 1992). استرس‌های مزمن منجر به ترشح کورتیزول، کاهش ایمنی، اختلال در ترمیم بافت‌ها و افزایش حساسیت به درد می‌شوند. همچنین تغییر در عملکرد ناقل‌های عصبی مانند سرتونین و نوراپی‌نفرین در پیدایش برخی علائم نقش دارند.
۳. دسته‌بندی اختلالات روان‌تنی
اختلالات روان‌تنی به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
۳.۱ اختلالات روان‌تنی کلاسیک (Classical Psychosomatic Disorders)
در این گروه، بیماری‌های جسمی‌ای وجود دارند که منشأ آن‌ها با عوامل روانی مرتبط است. از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• آسم برونشیال
• زخم معده و دوازدهه (پپتیک اولسر)
• بیماری روده تحریک‌پذیر (IBS)
• فشار خون اساسی (Essential Hypertension)
• درماتیت‌های استرسی
• میگرن و سردردهای تنشی
مطالعات نشان داده‌اند که عوامل روانی مانند اضطراب، خصومت سرکوب‌شده و تعارضات درون‌فردی در بروز این بیماری‌ها نقش بسزایی دارند (Alexander, 1950).
۳.۲ اختلالات شبه‌جسمی (Somatoform Disorders)
این گروه شامل اختلالاتی است که در آن‌ها شکایات جسمی مکرر و ناتوان‌کننده وجود دارد، اما هیچ بیماری جسمی مشخصی یافت نمی‌شود.
• اختلال جسمانی‌سازی (Somatization Disorder)
• اختلال درد روان‌زاد (Pain Disorder)
• هیپوکندریازیس (Hypochondriasis)
• اختلال تبدیلی (Conversion Disorder)
در این اختلالات، افراد اغلب به‌طور ناخودآگاه، رنج روانی خود را به زبان بدن ترجمه می‌کنند. این مکانیسم دفاعی به‌ویژه در فرهنگ‌هایی که بیان هیجان سرکوب می‌شود، شایع‌تر است (Kirmayer & Looper, 2006).
۳.۳ اختلالات بدنی‌سازی همراه با بیماری واقعی (Psychological Factors Affecting Other Medical Conditions)
در این موارد، بیماری جسمی واقعی وجود دارد (مثلاً دیابت، آرتریت روماتوئید یا بیماری قلبی)، اما استرس یا عوامل روانی باعث تشدید علائم یا اختلال در روند درمان می‌شوند. به‌عنوان مثال، اضطراب کنترل‌نشده می‌تواند باعث بالا رفتن فشار خون یا افزایش قند خون در بیمار دیابتی شود.
۴. نظریه‌های تبیینی درباره منشأ اختلالات روان‌تنی
۴.۱ نظریه روان‌پویشی (Psychoanalytic Theory)
در دیدگاه روان‌تحلیلی کلاسیک، اختلالات روان‌تنی نتیجهٔ تعارضات ناخودآگاه هستند که به جای بروز در سطح روان، در بدن ظاهر می‌شوند. الکساندر (1950) یکی از نظریه‌پردازان برجستهٔ این حوزه بود که مفهوم «اختلالات روان‌تنی اختصاصی» را مطرح کرد.
۴.۲ نظریه یادگیری و شرطی‌سازی
از دیدگاه رفتاری، واکنش‌های بدنی به استرس می‌توانند از طریق شرطی‌سازی کلاسیک تثبیت شوند. مثلاً اگر فردی هر بار در محیط خاصی دچار استرس شدید شود و در پی آن درد معده تجربه کند، ممکن است بعدها صرف بودن در آن محیط باعث درد شود (Wolpe, 1958).
۴.۳ نظریه‌های شناختی-رفتاری
این نظریه‌ها بر نقش باورهای منفی درباره سلامت، سوگیری توجه به علائم بدنی، و رفتارهای اجتنابی تأکید دارند. افراد ممکن است به‌دلیل ترس از بیماری، به بدن خود توجه افراطی نشان دهند و علائم عادی را به‌عنوان بیماری تلقی کنند (Barsky & Wyshak, 1990).
۵. درمان اختلالات روان‌تنی
درمان موفق اختلالات روان‌تنی نیازمند رویکردی چندبُعدی است:
• روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT): برای اصلاح باورهای نادرست و افزایش مهارت‌های مقابله‌ای.
نروتراپی: tDCS و PBM از روشهای نوین درمان دردهای نوروتیک است.
• آموزش مدیریت استرس و تمرین‌های آرام‌سازی (مانند مدیتیشن و تنفس دیافراگمی)
- روان‌درمانی بین‌فردی یا تحلیلی (در موارد تعارضات ریشه‌دار)
• دارودرمانی: در صورت وجود افسردگی یا اضطراب همزمان.
• درمان‌های مکمل: مانند بیوفیدبک، طب سوزنی و ذهن‌آگاهی.
۶. نتیجه‌گیری
اختلالات روان‌تنی یکی از پیچیده‌ترین و درعین‌حال شایع‌ترین مشکلات روان‌پزشکی-پزشکی هستند. این اختلالات مرزهای سنتی میان جسم و روان را به چالش می‌کشند و نشان می‌دهند که سلامت روان، بنیان سلامت جسم است. شناسایی به‌موقع این اختلالات و ارائه درمان مناسب می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به‌شکل چشمگیری بهبود بخشد
منابع
• Alexander, F. (1950). Psychosomatic Medicine: Its Principles and Applications.
• Barsky, A. J., & Wyshak, G. (1990). Hypochondriasis and somatization in medical outpatients. Archives of General Psychiatry, 47(9), 859-865.
• Chrousos, G. P., & Gold, P. W. (1992). The concepts of stress and stress system disorders. JAMA, 267(9), 1244-1252.
• Kirmayer, L. J., & Looper, K. J. (2006). Abnormal illness behaviour: physiological, psychological and social dimensions of coping with distress. Current Opinion in Psychiatry, 19(1), 54–60.
• Lipowski, Z. J. (1988). Somatization: The concept and its clinical application. American Journal of Psychiatry, 145(11), 1358–1368.
• Wolpe, J. (1958). Psychotherapy by Reciprocal Inhibition.
- مقالات اخیر
۵ مقاله اخیر از این قسمت برای شما در دسترس است.
- محصولات
دوره ای که برای بسیاری از افراد مفید بوده.
نظرات
نظر شما در این مورد چیه؟
