خلاصه‌ای از نظریه روان‌تحلیل‌گری فروید

مقدمه

زیگموند فروید (Sigmund Freud)، بنیان‌گذار روان‌کاوی (Psychoanalysis)، یکی از تأثیرگذارترین چهره‌ها در تاریخ روان‌شناسی است. نظریه‌ی او نگاهی نو به ذهن انسان ارائه داد و مفاهیمی چون ناهشیار، تعارض‌های درونی، و مراحل رشد روانی ـ جنسی را وارد ادبیات علمی کرد (Freud, 1900/2010).

۱. ساختار ذهن: ناهشیار، پیش‌آگاه و هشیار

فروید ذهن انسان را به سه بخش تقسیم کرد:
• هشیار (Conscious): آنچه در لحظه از آن آگاه هستیم.
• پیش‌آگاه (Preconscious): اطلاعاتی که به‌سادگی قابل بازیابی‌اند.
• ناهشیار (Unconscious): بخشی ژرف از ذهن که شامل امیال سرکوب‌شده، تعارض‌ها و خاطرات دردناک است (Freud, 1915/2005).

او معتقد بود بسیاری از رفتارهای ما ریشه در فرایندهای ناهشیار دارند، نه در انتخاب‌های آگاهانه.

۲. ساختار شخصیت: نهاد، خود، فراخود (Id, Ego, Superego)

فروید ساختار شخصیت را نیز به سه بخش تقسیم می‌کند:
• نهاد (Id): بخش غریزی و لذت‌طلب که تابع اصل لذت است. از تولد با ما همراه است.
• خود (Ego): بخش منطقی که بین نهاد و واقعیت میانجی‌گری می‌کند و تابع اصل واقعیت است.
• فراخود (Superego): نماینده‌ی ارزش‌ها، اخلاق و وجدان فرد که از طریق درونی‌سازی والدین و جامعه شکل می‌گیرد (Freud, 1923/1961).

تعارض مداوم میان این سه بخش، زیربنای بسیاری از رفتارها و اختلالات روانی است.

۳. مراحل رشد روانی ـ جنسی (Psychosexual Stages)

یکی از جنجالی‌ترین بخش‌های نظریه‌ی فروید، نظریه‌ی رشد روانی ـ جنسی است. او معتقد بود شخصیت در دوران کودکی و از طریق پنج مرحله‌ی زیر شکل می‌گیرد:

1. مرحله دهانی (Oral stage) – از تولد تا ۱۸ ماهگی
2. مرحله مقعدی (Anal stage) – ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی
3. مرحله آلتی (Phallic stage) – ۳ تا ۶ سالگی
4. مرحله پنهان (Latency stage) – ۶ تا ۱۲ سالگی
5. مرحله تناسلی (Genital stage) – نوجوانی به بعد (Freud, 1905/1953)
   
   

در هر مرحله، تمرکز انرژی لیبیدویی (Libido) بر ناحیه‌ای خاص از بدن است و در صورت بروز تعارض یا سرکوب، ممکن است «تثبیت» (fixation) روانی ایجاد شود.

۴. مکانیسم‌های دفاعی (Defense Mechanisms)

برای کاهش اضطراب ناشی از تعارض‌های درونی، “خود” از مکانیسم‌هایی مانند سرکوب (repression)، انکار (denial)، جابه‌جایی (displacement)، فرافکنی (projection) و والایش (sublimation) استفاده می‌کند. این مکانیسم‌ها به‌صورت ناهشیار عمل می‌کنند (Freud, 1936/1966).

۵. نقش رؤیاها و لغزش‌های زبانی

فروید رؤیا را «راه شاهانه‌ی ورود به ناهشیار» می‌دانست و تحلیل رؤیاها را ابزاری برای کشف امیال پنهان در ذهن می‌دانست (Freud, 1900/2010). همچنین لغزش‌های کلامی (Freudian slips) را نشانه‌هایی از بروز ناخواسته‌ی امیال سرکوب‌شده می‌دانست.

نتیجه‌گیری

نظریه‌ی روان‌تحلیل‌گری فروید، با وجود انتقادهایی که به آن وارد شده، پایه‌گذار بخش مهمی از روان‌شناسی نوین است. مفاهیمی چون ناهشیار، تعارض‌های درونی، و تجربه‌های کودکی، هنوز در روان‌درمانی معاصر الهام‌بخش‌اند. حتی با وجود تحولات فراوان در روان‌شناسی امروز، نظریه‌ی فروید همچنان چارچوبی بنیادین برای درک روان انسان ارائه می‌دهد.

⸻

منابع (به شیوه APA):
• Freud, S. (1953). Three essays on the theory of sexuality (1905). In J. Strachey (Ed. & Trans.), The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. 7, pp. 123–246). London: Hogarth Press.

• Freud, S. (1961). The ego and the id (1923). In J. Strachey (Ed. & Trans.), The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. 19). London: Hogarth Press.

• Freud, S. (1966). The problem of anxiety (1936). New York: Norton.

• Freud, S. (2005). The unconscious (1915). Penguin Books.

• Freud, S. (2010). The interpretation of dreams (1900). Basic Books.