پوختەیەک لەسەر ئەو بابەتە
کارڵ ڕۆجەرس (Carl R. Rogers) یەکێکە لە پێشەنگەکانی دەروونناسی مرۆڤانە و دامەزرێنەری ڕێبازی چارەسەری دەرونی CCT (Client-Centered Therapy). بە پێچەوانەی تیۆری کلاسیکەکانی وەک دەروون شیکاری و ئاکاری، ڕۆجەرس گرینگی بە ئەزموونی ناخی مرۆڤ، ئارەزو و مەیلی سروشتی بۆ گەشەکردن، و چۆنیەتی پەیوەندی نێوان دەرونناس و بەردەنگ دەدا. ئەم وتارە سەرنج دەخاتە سەر بنەماکانی تیۆری ڕۆجەرس، پێکهاتەی کەسایەتی، و چەمکە بنەڕەتییەکانی وەک “نەگونجان”، “خۆقبوڵکردن” و “ئەزموونی ئاشکرایی”، هەروەها کاریگەرییەکان لە بواری چارەسەری دەروونی و پەروەردەدا شی دەکاتەوە.
پێشەکی
کارڵ ڕۆجەرس (1902–1987) بەرامبەر ڕێبازە کەمێنەرانە و زیانگەرای دەروونناسی، تێڕوانینێکی نوێ و هیوابەخشی پێشکەشی ڕەوانی مرۆڤ کرد. تیۆرییەکەی لەسەر چەمکە گرینگەکانی وەک مەیل بۆ خۆپێگەیاندن (Self-Actualization Tendency)، هاوسۆزی (Empathy)، پەسەندکردنی بێ مەرج (Unconditional Positive Regard)، و گونجانی دەروونی (Congruence) بنیات نراوە. بە بۆچوونی ڕۆجەرس، ئەگەر مرۆڤ لە ژینگەیەکی پشتیوان و پەسەندکەردا بێت، بە شێوەیەکی سروشتی بەرەو گەشەکردن، داهێنان و تەندروستی دەروونی دەڕوات (Rogers, 1961).
١. مەیل بۆ خۆپێگەیاندن
ڕۆجەرس باوەڕی وابوو کە مرۆڤ ئارەزوویەکی سروشتی هەیە بە ناوی actualizing tendency؛ ئەویش حەزێکی ناخییە بۆ گەشەکردن و شکۆدانی تواناکانی تاک. ئەم مەیلە هێزێکی سەرەکییە بۆ ڕەوانە کردنی مرۆڤ بەرەو تەندروستی دەروونی، داهێنان و مانای ژیان (Rogers, 1951).
“من باوەڕم هەیە کە مرۆڤەکان، کاتێک لە ژینگەیەکی پەسەندکەر و ڕاستگۆدان، مەیلێکی سروشتییان بۆ گەشەکردن و خۆپێگەیاندن دەبێ.” (Rogers, 1961, p. 35)
٢. پێکهاتەی کەسایەتی لە بۆچوونی ڕۆجەرس
ڕۆجەرس کەسایەتی وەک “زەوی ئاشکرایی” (Phenomenal Field) پێناسە دەکات؛ جیهانێکە کە تاک بە شێوەیەکی زەینی ئەزموونی دەکات. لەم ناوەندەدا، چەمکی خود (Self) ناوەڕاستی ئەزموونی دەروونییە. خود لە ڕێگەی پێوەندی لەگەڵ کەسانی دیکە و وەڵامدانەوەی ژینگە دروست دەبێت (Rogers, 1959).
دوو جۆر خود لە تیۆری ڕۆجەرسدا هەیە:
– خودی ڕاستەقینە (Real Self): خودی ئەوەی کە تاک بەڕاستی هەیە.
– خودی ئارەزوومەند (Ideal Self): خودی ئەوەی کە تاک خواستێتی ببێت.
جیاوازی زۆر لە نێوان ئەم دوو خودە، دەبێتە هۆی نەگونجان (Incongruence) و لە ئەنجامدا دڵەڕاوکێ و پێکدادان و ناکۆکی دەروونی.
٣. هەلومەرجی پێویست بۆ گەشەی دەروونی تەندروست
ڕۆجەرس بۆ دروستبوونی گۆڕانێکی ئەرێنی لە بەردەنگ، سێ هەلومەرجی سەرەکی لە پێوەندی چارەسەریدا بە پێویست دەزانێت (Rogers, 1957):
3.1 پەسەندکردنی بێ مەرج (Unconditional Positive Regard):
دەرونناس بەردەنگەکە بە بێ هەڵسەنگاندن و بێ مەرج دەپەسەندێت و ڕێزی دەگرێت و حوکمی لەسەرنادا.
3.2 هاوسۆزی ورد (Accurate Empathy):
دەرونناس بە ڕاستگۆیی هەوڵ دەدات ئەزموونی ناخی بەردەنگ لە ڕوانگەی خۆیەوە تێبگات.
3.3 گونجان (Congruence):
دەرونناس لە ناخ و دەرەوەدا یەکسان بێت؛ ڕاستگۆ و ڕوون بێت و هیچ ڕووخسارێکی درۆیی نەگرێت و دەمامکی نەبێ.
لێکۆڵینەوەکانی دوایی نیشان دەدەن کە ئەم سێ هۆکارە کاریگەری ڕاستەوخۆیان هەیە لەسەر سەرکەوتنی چارەسەر (Cain, 2010).
٤. نەگونجانی دەروونی و دروستبوونی دڵەڕاوکێ
کاتێک ئەزموونەکانی ژیان لەگەڵ پێکهاتەی خود ناکۆکن، تاک ئەوانە دەگۆڕێت یان ڕەت دەکاتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی نەگونجانی دەروونی و دروستبوونی دڵەڕاوکێ. دەرونناس یارمەتی تاک دەدات کە یەکڕەنگی لە نێوان ئەزموونەکانی ژیانی و خودپێشانەکەی بیریدا دروست بکات و بەرەو یەکگرتوویی بڕوات (Rogers, 1959).
٥. چەمکی “مرۆڤ لە پڕۆسەی گەشەسەندن دا”
ڕۆجەرس “fully functioning person”ی بەکارهێناوە بۆ وەسفکردنی کەسێک کە لە ڕێگەی خۆپێگەیاندن دایە ،سیفەتەکانی ئەو کەسە بریتین لە:
– کراوەیی بەرامبەر بە ئەزموون
– ژیان لە ئێستادا
– متمانە بە هەستە دەروونیەکان
– ئازادی لە هەڵبژاردن
– ئارەزووی گەشەکردن و داهێنان (Rogers, 1961)
٦. بەکارهێنانی تیۆری ڕۆجەرس
ئە) چارەسەری دەروونی CCT
لەم جۆرە چارەسەرەدا، سەرنج لەسەر بەردەنگە نەک دەروونناس. ڕۆڵی دەروونناس ئەوەیە کە ژینگەیەکی گەرم، پەسەندکەر و هاوسۆز بۆ بەردەنگ دابین بکات تا خۆی بە ئارامی بەرەو گەشەکردن بڕوات .
ب) پەروەردەی مرۆڤانەیی
ڕۆجەرس پێی وابوو کە پەروەردە پێویستە لەسەر بنەمای ڕێزگرتن ، خود-ئاگایی و ئازادی خوێندکار بنیات بنرێت، نەک لەسەر ناچاری، پێشبڕکێ و ترس (Rogers, 1969).
ج) بەکارهێنانی کۆمەڵایەتی و نێوان تاک
بنەماکانی تیۆری ڕۆجەرس لە پێیوەندی نێوان تاک، خێزان، بەڕێوەبردن، ڕاوێژکاری خوێندن و پەروەردەی منداڵدا بەکاردەهێنرێن.
٧. ڕەخنەکانی سەر تیۆری ڕۆجەرس
ڕەخنەگران پێیان وایە کە:
– تیۆری ڕۆجەرس زۆر هیوابەخش و سادە کراوە (Corey, 2017).
– هۆکاری کۆمەڵایەتی ، کلتوری و نائاگایی سەرنجی کەم دراوە.
– کاریگەری بۆ نەخۆشییە توندە دەروونییەکان وەک سکیزۆفرینیا سنوردارە.
بەڵام سەرنجدانە ڕاستەقینەکەی ڕۆجەرس لەسەر پێیوەندی چارەسەری و توانای ئەرێنی مرۆڤ، کاریگەری بەردەوام و جێگرە لەسەر چارەسەری دەروونی نوێ هەیە.
کۆتایی
تیۆری کارڵ ڕۆجەرس بە تیشک خستنە سەر ئەزموونی دەروونی ، مەیل بۆ خۆپێگەیاندن، و گرینگی پێیوەندی مرۆڤایەتی، گۆڕانکارییەکی گەورەی لە چارەسەری دەروونی دروست کرد. ئەو چارەسەری دەروونی بە شێوازێکی ئەمری گۆڕی بۆ پرۆسەیەکی بەشداریانە، مرۆڤانە و گەشەپێدەر. بیرۆکەکانی تا ئەمڕۆش سەرچاوەی ئیلهامن لە بواری چارەسەری دەروونی، پەروەردە، فەلسەفەی ژیان و پەیوەندی نێوان تاکدا.
سەرچاوەکان (بە شێوازی APA):
• Cain, D. J. (2010). Person-centered psychotherapies. American Psychological Association.
• Corey, G. (2017). Theory and practice of counseling and psychotherapy (10th ed.). Cengage Learning.
• Rogers, C. R. (1951). Client-centered therapy: Its current practice, implications, and theory. Boston: Houghton Mifflin.
• Rogers, C. R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21(2), 95–103.
• Rogers, C. R. (1959). A theory of therapy, personality and interpersonal relationships. In S. Koch (Ed.), Psychology: A study of a science (Vol. 3, pp. 184–256). New York: McGraw-Hill.
• Rogers, C. R. (1961). On becoming a person: A therapist’s view of psychotherapy. Boston: Houghton Mifflin.
• Rogers, C. R. (1969). Freedom to learn. Columbus, OH: Merrill.
