پێشەکی
ئەلفرێد ئادلێر(Alfred Adler)، بیرمەندی گەورەی دەروونناسی قووڵ و یەکێک لە یەکەمین هاوکارەکانی فرۆیده، دواتر لە شیکاری دەروونی جیابووەوە و ڕێبازێکی سەربەخۆی دامەزراند بە ناوی دەروونناسی تاک(Individual Psychology). بە پێچەوانەی فرۆید کە جەختی لەسەر نائاگا و ململانێی سێکسی دەکردەوە، ئادلێر سەرنجی لەسەر یەکپارچەبوونی کەسایەتی و ئامانجەکانی ژیان و ڕۆڵی کۆمەڵایەتی مرۆڤ بوو (Adler, 1931).
1.هەستکردن بە خۆبەکەم‌زانین و هەوڵدان بۆ باڵادەست بوون
ئادلێر پێی وابوو هەستکردن بە خۆبەکەم‌زانین بەشێکی سروشتی گەشەسەندنی مرۆڤە. هەر مرۆڤێک لە منداڵییەوە بە تێگێشتن لە نەتوانینەکانی جۆرێک لە هەستکردن بە لاوازی یان کەم و کوڕی ئەزموون دەکات. ئەم هەستە ئەگەر بە شێوەیەکی تەندروست ڕێنوێنی بکرێت، دەبێتە هۆی هەوڵدان بۆ گەشەکردن، باڵادەست بوون و پەرەستاندن (Adler, 1927). بەڵام ئەگەر ئەم هەستە بە باشی بەڕێوە نەچێت، لەوانەیە ببێتە هۆی “نەبوونی متمانە بەخود“، “هەستکردن بە بێ بەهایی“، یان تەنانەت ” گرێی خۆبەکەم‌زانین“.
2.گرێی خۆبەکەم‌زانین و گرێی باڵادەست‌بوون
ئەگەر کەسێک نەتوانێت قەرەبووی هەستی خۆبەکەم‌زانین بکاتەوە، لەوانەیە تووشی گرێی خۆبەکم‌زانین بێت و لە ئەنجامدا تووشی کشانەوە لە کۆمەڵگا، دڵەڕاوکێ، یان شکستی دوابەدوا بێت. لە لایەکی ترەوە هەندێک کەس بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەم هەستە، لە ڕادەبەدەر بەدوای باڵادەستی بەسەر ئەوانی تردا دەگەڕێن، کە پێی دەوترێت گرێی باڵادەست‌بوون (Adler, 1930).
3.ئامانج گەرایی و تێلیێۆلۆژی(Teleology)
بە پێچەوانەی ڕوانگەی هۆکارگەرایی فرۆید، ئادلێر جەختی لەسەر ئامانج‌گەرایی دەکردەوە. ئەو پێی وابوو ئاکاری مرۆڤ تەنیا لەژێر کاریگەری ڕابردوودا نییە، بەڵکو ئامانج و ئایدیاڵ و شێوەی بیرکردنەوەی سەبارەت بە داهاتوو لەژێر کاریگەریدایە. لە ڕاستیدا مرۆڤەکان ئاڕاستەیەکی دیاریکراو لە ژیانی خۆیاندا هەڵدەبژێرن بۆ بەدەستهێنانی “شێوازی ژیانێکی ئایدیاڵ” (Adler, 1931).
4. شێوازی ژیان(Lifestyle)
ئادلێر شێوازی ژیانی بەو شێوە ناوازەیە پێناسە کردووە کە هەر کەسێک بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان و گەیشتن بە ئامانجەکانی هەڵیدەبژێرێت. ئەم شێوازە بە گشتی لە پێنج شەش ساڵی یەکەمی تەمەندا دروست دەبێت و تا تەمەنی گەورەساڵی بە شێوەیەکی نائاگا بەردەوام دەبێت. چارەسەرکردن لە ڕێبازی ئەدلێردا زۆرجار بریتییە لە دەستنیشانکردن و بنیاتنانەوەی ئەم شێوازە ژیانە ناکارامەیە (Adler, 1931).
5.بەرژەوەندی کۆمەڵایەتی
یەکێک لە چەمکە بنەڕەتییەکانی تیۆری ئادلێر بریتییە لە بەرژەوەندی کۆمەڵایەتی یان Gemeinschaftsgefühl؛ واتە هەستکردن بە هاودەنگی و هاودڵی و هەوڵ دان بۆ هاوکاری لەگەڵ ئەوانی تر. ئادلێر پێی وابوو کە تەندروستی دەروونی پێوەستە بە گەشەکردنی بەرژەوەندی کۆمەڵایەتی و زۆرێک لە تێکچوونە دەروونییەکان لە بەر نەبوونی ئەو سەرهەڵدەدەن (Adler, 1927). ئەدلێر مرۆڤی بە بوونەوەرێکی کۆمەڵایەتی دەزانی و پێی وابوو گەشەکردنی ڕاستەقینە تەنها لە ڕێگەی بەرکەوتنی ئەرێنی لەگەڵ ئەوانی تردا دەکرێت.
6.ڕۆڵی خێزان و ڕێزبەندی لەدایکبوون و ژینگەی کۆمەڵایەتی
ئادلێر جەختی لەسەر کاریگەری ڕۆڵی خێزان و پێوەندیی دایک و باوک و منداڵ و ڕێزبەندی لەدایکبوون لەسەر گەشەکردنی کەسایەتی کردەوە. بۆ نموونە منداڵی یەکەم بەگشتی بەرپرسیارتر و پارێزکارترە، لە کاتێکدا ڕەنگە منداڵی کۆتایی بەهانەگر یان بە شێوەی هۆگر گەورە بێت. ئەم جیاوازیانە کاریگەرییان لەسەر دروستبوونی شێوازی ژیان هەیە (Ansbacher & Ansbacher, 1956).
7.چارەسەری دەروونی بە شێوەی ئەدلێر
ئامانجی چارەسەری دەروونی بە شێوەی ئەدلێر یارمەتیدان بە تاکە بۆ:
- ناسینی شێوازی ژیانی ناتەبا
- تێگەیشتن لە ئامانجە نائاگاکان
- پەرەپێدانی بەرژەوەندی کۆمەڵایەتی
- زۆربوونی بەرپرسیارەتی
- دروستکردنی ئامانجێکی مانادار لە ژیاندا (Adler, 1931)
زۆرجار پرۆسەی چارەسەرکردن بریتییە لە بنیاتنانەوەی چیرۆکی ژیانی کەسەکە، دەستنیشانکردنی بیروباوەڕە ناکارامەکان و دروستکردنی وێنەیەکی نوێ لە خۆی.
ئەنجام
تیۆری ئادلێر ڕوانگەیەکی هەمەلایەنە و گەشبینانە و پێشکەوتووانە بۆ مرۆڤەکان دەگرێتەبەر. بە جەختکردنەوە لەسەر بەرپرسیارێتی، مانا، هاودڵی و گەشەکردنی کۆمەڵایەتی، ئەم تیۆرییە بە تایبەتی لە ڕاوێژکاری تاک و خێزانییە مۆدێرنەکان و پەروەردەییەکاندا بەسوودە. بە پێچەوانەی فرۆیدەوە کە مرۆڤی بە قوربانی ڕابردوو دەزانی، ئادلێر وەک دروستکەری داهاتووی خۆی سەیری دەکرد.
منابع (به سبک APA):
- Adler, A. (1927). Understanding human nature. Greenberg.
- Adler, A. (1930). The education of children. George Allen & Unwin.
- Adler, A. (1931). What life should mean to you. Little, Brown and Company.
- Ansbacher, H. L., & Ansbacher, R. R. (Eds.). (1956). The individual psychology of Alfred Adler: A systematic presentation in selections from his writings. Basic Books.
Books.
